Çocukların konuşma becerileri, hayatın ilk yıllarında ebeveynlerle kurulan doğal iletişim ortamı sayesinde gelişiyor. Ancak uzmanlar, bazı iyi niyetli ebeveyn davranışlarının farkında olmadan bu süreci olumsuz etkileyebileceğine dikkat çekiyor. Çocuğun istediği her şeyi hemen anlamaya çalışmak, sürekli “Söyle bakalım!” baskısı oluşturmak ya da ekranı bir iletişim aracı gibi kullanmak, konuşma gelişiminde gecikmelere yol açabiliyor. Bu hataların yerine uygulanacak doğru iletişim modelleri ise çocukların hem kelime dağarcığını hem de kendini ifade etme becerisini güçlendiriyor.
Anında yanıt vermek iletişim çabasını azaltıyor
Uzmanlara göre ebeveynlerin en sık yaptığı hatalardan biri, çocuğun jest, mimik veya mırıldanma yoluyla verdiği ipuçlarını hemen çözüp ihtiyacını karşılamak. Örneğin çocuk uzanıyor, bakıyor veya mırıldanıyor; ebeveyn ise hızla isteğini yerine getiriyor. Bu alışkanlık, çocuğun sözlü iletişim kurma ihtiyacını ortadan kaldırarak konuşmayı geciktirebiliyor. Doğru yaklaşım, çocuğa 3–5 saniyelik “bekleme zamanı” tanımak. Bu süre, çocuğun kelime üretmesi için doğal bir fırsat yaratıyor. Ebeveyn kelime gelmediğinde “Top?”, “Top mu istiyorsun?”, “Top al” gibi kısa ve net ifadelerle model sunarak konuşmayı teşvik edebiliyor.
Sürekli test etmek konuşmayı baskıya dönüştürebilir
“Bu ne?”, “Hadi söyle bakalım!”, “Doğru söyle, tekrar et!” gibi ifadeler, konuşma gelişimi için faydalı gibi görünse de çocuk üzerinde baskı oluşturabiliyor.
Uzmanlar, bu yaklaşımın iletişimi doğal bir süreç olmaktan çıkarıp performans gerektiren bir sınava dönüştürdüğünü belirtiyor. Stres ise konuşma girişimlerini azaltan önemli bir etken.Doğru yöntemde ise çocuk bir kelimeyi hatalı söylese bile ebeveyn düzeltme baskısı kurmadan modeli genişletiyor. Örneğin çocuk “Tedi!” dediğinde ebeveynin “Evet, büyük kedi!” şeklinde yanıt vermesi hem doğru kullanımı gösteriyor hem de doğal bir iletişim akışı sağlıyor.
Pasif ekran kullanımının iletişimi kesen etkisi
Çocukların televizyon, tablet veya telefon karşısında uzun süre vakit geçirmesi, konuşma gelişiminde olumsuz etkilere yol açıyor. Ekran karşısında geçirilen zamanın çoğu pasif olduğu için çocuk, karşılıklı iletişim kurma fırsatını kaybediyor. Oysa konuşma; göz teması, sırayla konuşma, jestler ve tepki verme gibi sosyal etkileşim unsurlarıyla gelişiyor. Uzmanlar, ekran süresinin sınırlandırılmasını ve bunun yerine çocukla konuşmaya, birlikte oyun oynamaya, kitap okumaya daha çok zaman ayrılmasını öneriyor. Günlük yaşamın içine çocuğu dâhil etmek ise en etkili yöntemlerden biri. Örneğin kek yaparken “Şimdi süt koyuyoruz”, “Karıştır!”, “Bak, yumurta kırıldı” gibi kısa, eyleme dayalı cümlelerle açıklama yapmak hem kelime anlamlarını pekiştiriyor hem de çocuğa doğal bir dil ortamı sunuyor.
