Eski İran Şahı Rıza Pehlevi kimdir? Ne zaman doğdu, nasıl iktidara geldi, hangi reformları yaptı ve sürgünde neler yaşadı? İşte İran tarihinin dönüm noktalarından birini oluşturan, modernleşme ve otoriterleşme arasında sıkışmış bir liderin detaylı biyografisi ve en çok merak edilen sorulara yanıtlar.

Rıza Pehlevi Kimdir? Doğum, Ölüm ve Hanedan Bilgileri

Rıza Pehlevi'nin tam adı Reza Şah Pehlevi’dir. 15 Mart 1878’de İran’ın Mazenderan bölgesindeki Alaşt köyünde doğmuştur. 1925 yılında İran’da Kaçar Hanedanı’nı devirerek Pehlevi Hanedanı’nı kurmuş ve 1941 yılına kadar İran Şahı olarak görev yapmıştır.

26 Temmuz 1944’te, İngiltere’nin baskısıyla sürgün edildiği Güney Afrika’nın Johannesburg şehrinde hayatını kaybetmiştir.

Nasıl İktidara Geldi? Darbe, Başbakanlık ve Tahta Çıkış

Rıza Pehlevi, kariyerine asker olarak başladı. İran Kazak Tugayı’nda subaylık yapan Rıza Han, zamanla orduda yükselerek önemli bir askeri figüre dönüştü.

1921 yılında gerçekleştirdiği darbe ile ülke yönetiminde söz sahibi oldu. Ardından 1923’te başbakan ilan edildi.

1925 yılında İran Meclisi (Meclis-i Şura) tarafından Kaçar Hanedanı'nın sona erdirilmesine karar verildi ve Rıza Han, “Şah” ilan edilerek Pehlevi Hanedanı’nın kurucusu oldu.

Rıza Pehlevi Dönemindeki Reformlar

Laiklik ve Dini Reformlar

Rıza Pehlevi, İran’ın modernleşmesini sağlamak adına laikleşme yönünde radikal adımlar attı. Medrese sistemini kısıtladı, din adamlarının siyasi etkisini azaltmak için yasalar çıkardı.

Eğitim Reformu

Eğitim alanında önemli yatırımlar yaptı. Batı tipi okullar, özellikle askeri ve teknik eğitim kurumları kuruldu. Kadınların eğitime katılımı teşvik edildi.

Kadın Hakları

Kadınların toplumdaki konumunu dönüştürmek amacıyla peçenin yasaklanması, kadınların kamu alanlarında daha fazla yer alması gibi adımlar attı. Bu politikalar, toplumun muhafazakâr kesiminde büyük tepki uyandırdı.

Ordu ve Bürokrasi

Modern ve disiplinli bir ordu kurmak için zorunlu askerlik sistemini devreye aldı. Aynı zamanda bürokratik kadroları yeniden yapılandırdı, teknokratları görevlendirdi.

Kabilelerin ve Aşiretlerin Gücünün Azaltılması

İran'ın merkezî bir devlet haline gelmesi için aşiret sistemini zayıflattı, göçebe yaşam tarzını teşvik eden yapıları dağıttı. Bu da bazı bölgelerde isyanlara yol açtı.

Ekonomik ve Sosyal Reformların Etkileri

Rıza Pehlevi döneminde:

Bu reformlar orta sınıfın güçlenmesine ve şehirleşmenin hızlanmasına katkı sağladı. Ancak kırsal bölgelerde büyük direnişle karşılaştı. Yabancı şirketlere verilen ayrıcalıklar da milliyetçi tepkilere neden oldu.

Tahttan İnişi ve Sürgün Yılları

1941 yılında II. Dünya Savaşı sırasında, Almanya ile olan ilişkileri nedeniyle İngiltere ve Sovyetler Birliği İran’ı işgal etti.

İngiltere’nin baskısıyla tahttan çekilmek zorunda kalan Rıza Pehlevi, yerine oğlu Muhammed Rıza Pehlevi’yi bırakarak ülkeyi terk etti. İlk olarak Mauritius’a, ardından Güney Afrika’ya sürgüne gönderildi.

Sürgün yaşamı, hastalıklarla ve yalnızlıkla geçti. 26 Temmuz 1944’te, Johannesburg’da hayata gözlerini yumdu. Naaşı daha sonra İran’a getirildi ve Rey kentinde Şah Abdülazim Türbesi'ne defnedildi.

Rıza Pehlevi'nin Soyu ve Mirası

Oğlu: Muhammed Rıza Pehlevi

Rıza Pehlevi’nin oğlu Muhammed Rıza Pehlevi, 1941–1979 yılları arasında İran’ı yönetti. Ancak 1979 İran İslam Devrimi sonrasında o da sürgüne gönderildi.

Torunu: Reza Pahlavi

1979 sonrası ailesiyle birlikte sürgünde yaşayan Reza Pahlavi, bugün hâlâ yurt dışında yaşayan ve İran’ın demokratikleşmesi çağrıları yapan muhalif bir figür olarak varlığını sürdürüyor.

Sıkça Sorulan Sorular

Rıza Pehlevi kimdir?
1925–1941 yılları arasında İran’ın şahı, Pehlevi Hanedanı’nın kurucusudur.

Ne zaman doğdu ve öldü?
15 Mart 1878’de doğdu, 26 Temmuz 1944’te Güney Afrika’da sürgünde öldü.

Nasıl şah oldu?
1921 darbesi sonrası başbakan, 1925’te meclis kararıyla şah ilan edildi.

Hangi reformları yaptı?
Laikleşme, eğitim, kadın hakları, ordu ve ekonomi alanlarında kapsamlı reformlar gerçekleştirdi.

Sürgüne neden gitti?
II. Dünya Savaşı sırasında İngiltere-Sovyet işgalinden sonra zorla tahttan indirildi.

Oğlu kimdi?
Muhammed Rıza Pehlevi (1941–1979 arasında İran’ın şahıydı).

Torunu kimdir?
Reza Pahlavi, halen sürgünde yaşayan ve demokrasi yanlısı söylemleriyle tanınan siyasi figür.

Muhabir: Haber Merkezi