Son günlerde bazı büyükbaş hayvanlarda görülen vakalar, deli dana hastalığını yeniden gündeme taşıdı. Beyinde geri dönüşü olmayan hasarlara neden olan bu nadir ve ölümcül hastalık, hem hayvanlarda hem insanlarda ciddi nörolojik bozukluklara yol açabiliyor.
Uzmanlara göre hastalığın temel nedeni, “prion” adı verilen anormal proteinlerin beyinde birikerek sinir hücrelerini tahrip etmesi. Türkiye’de de zaman zaman gündeme gelen bu hastalık, özellikle hayvansal gıdaların güvenliği konusunda endişeleri artırdı.
DELİ DANA HASTALIĞI NEDİR?
Deli dana hastalığı, bilimsel adıyla Creutzfeldt-Jakob hastalığı (CJD) olarak bilinen, sığırlarda ve insanlarda beyin dokusunun süngerimsi bir yapıya dönüşmesine neden olan nörodejeneratif bir hastalıktır. Bu hastalığın etkeni, bakteri ya da virüs değil, “prion” adı verilen anormal protein parçacıklarıdır.
Prionlar, normal beyin proteinlerini bozarak çoğalır ve sinir hücrelerinde birikerek beyin dokusunu tahrip eder. Sonuçta, beynin yapısı bozulur ve işlev kaybı meydana gelir. Hayvanlarda genellikle huzursuzluk, dengesizlik, kilo kaybı ve davranış değişiklikleri görülürken, insanlarda ise daha karmaşık nörolojik belirtiler ortaya çıkar.
DELİ DANA HASTALIĞI BELİRTİLERİ NELER?
Hastalığın belirtileri, genellikle sessiz bir dönemin ardından hızla ilerler. İnsanlarda ortalama başlangıç yaşı 60 civarındadır. Erken dönemde hafıza kaybı, düşünme güçlüğü, dikkat dağınıklığı, depresyon ve uyku bozuklukları görülebilir. İlerleyen evrelerde ise koordinasyon bozukluğu, konuşma zorlukları, kas kasılmaları, denge kaybı ve istemsiz hareketler ortaya çıkar. Görme kaybı, kas sertliği ve bilinçte bozulma da sık gözlenir.
Hastalığın ilerlemesiyle kişi çevresine tepki veremez hale gelir. Bu süreç genellikle birkaç ay içinde ölümle sonuçlanır. Beyin dokusundaki hasar kalıcıdır ve şu ana kadar bilinen bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır.
DELİ DANA HASTALIĞI İNSANA NASIL BULAŞIR?
Deli dana hastalığının insanlara bulaş yolu, genellikle enfekte sığır etlerinin tüketilmesiyle ilişkilendirilir. Özellikle beyin, omurilik ve sinir dokularını içeren ürünlerin tüketimi riski artırır. Bu bulaş türü “varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı (vCJD)” olarak tanımlanır.
Bunun dışında, tıbbi uygulamalarda yetersiz sterilizasyon sonucu prion bulaşı gerçekleşebilir. Örneğin beyin cerrahisinde kullanılan aletler, kornea nakilleri veya kontamine büyüme hormonu uygulamaları nadir de olsa bulaş yoludur. Ancak hastalık insandan insana, yani günlük sosyal temasla bulaşmaz. Bu nedenle toplumda yayılma riski son derece düşüktür.
DELİ DANA HASTALIĞI BULAŞICI MI?
Deli dana hastalığı klasik anlamda bulaşıcı bir hastalık değildir. Prionlar yalnızca doğrudan enfekte dokularla temas veya kontamine tıbbi ekipman yoluyla geçebilir. Sosyal temas, solunum ya da cilt teması ile bulaş gerçekleşmez. Yine de sağlık çalışanları ve laboratuvar ortamında prionlarla çalışan kişiler koruyucu önlemler almak zorundadır.
Tek kullanımlık eldiven, gözlük ve özel sterilizasyon teknikleri bu tür durumlarda zorunludur. Enfekte hayvanların itlaf edilmesi ve kontrolsüz et ürünlerinin piyasaya sürülmemesi hastalığın yayılımını önlemek açısından hayati önem taşır.
DELİ DANA HASTALIĞI NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Ne yazık ki deli dana hastalığının bugün için kesin bir tedavisi yoktur. Mevcut tıbbi uygulamalar yalnızca semptomların hafifletilmesine yöneliktir. Kas kasılmalarını azaltıcı ilaçlar, psikiyatrik destek tedavileri ve beslenme desteği uygulanabilir. Ancak hastalık ilerledikçe beyin işlevlerinin kaybı kaçınılmazdır.
Bilim insanları, prionların oluşumunu engelleyecek veya etkisini durduracak ilaçlar üzerinde çalışmalarını sürdürmektedir. Şimdilik en etkili yöntem, hayvansal ürünlerin güvenli kaynaklardan temin edilmesi ve veteriner denetimlerinin aksatılmamasıdır.
Deli dana hastalığı nadir görülse de ölümcül seyri nedeniyle hem veteriner hem de insan sağlığı açısından yakından izlenmesi gereken bir hastalık olarak önemini korumaktadır.
