Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın 2009 yılında tedavüle soktuğu E9 Emisyon Grubu banknotlardan biri olan 5 TL, yalnızca bir para birimi olmanın ötesine geçerek, arka yüzündeki figürle birlikte bilim tarihine olan saygıyı temsil ediyor. Arka yüzünde yer alan isim olan Aydın Sayılı, Türkiye’nin yetiştirdiği en değerli bilim tarihçilerinden biri olmanın yanı sıra, bu alanı akademik bir disiplin haline getiren öncülerden biri olarak öne çıkıyor.
Aydın Sayılı Kimdir?
1913 yılında Ankara’da dünyaya gelen Aydın Sayılı, ortaöğrenimini yine aynı şehirde tamamladıktan sonra, Atatürk'ün doğrudan yönlendirmesiyle Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi (DTCF)’nin ilk öğrencileri arasında yer aldı. Genç yaşlarda gösterdiği bilimsel ilgisi ve disipliniyle dikkat çeken Sayılı, Mustafa Kemal Atatürk’ün burs desteğiyle Harvard Üniversitesi’ne gönderildi. Burada, modern bilim tarihinin kurucularından Prof. George Sarton ile çalışarak doktora derecesini aldı.
Bilim Tarihinde Bir İlk: Harvard’daki Doktora Tezi
1942 yılında tamamladığı “İslam Dünyasında Bilim Kurumlarının Doğuşu” başlıklı doktora tezi, bilim tarihi alanında verilen ilk doktora unvanı olma özelliğini taşıyor. Bu yönüyle yalnızca Türkiye’de değil, dünyada da bilim tarihine katkı sağlayan ender isimlerden biri olarak kabul ediliyor. Doktorasını tamamladıktan sonra 1943 yılında Türkiye’ye dönen Sayılı, Ankara Üniversitesi bünyesinde Bilim Tarihi Kürsüsü kurarak bilim tarihini akademik bir alan haline getirdi.
Bilim Tarihini Akademik Bir Disipline Dönüştürdü
Kurmuş olduğu Bilim Tarihi Kürsüsü, yalnızca Türkiye için değil, dünya genelinde de bir ilki temsil ediyordu. Sayılı, burada yaptığı akademik çalışmalarla, bilim tarihinin bağımsız bir disiplin olarak gelişmesini sağladı. Aynı zamanda UNESCO Bilim Tarihi Kürsüsü Başkanlığı görevine getirilerek, uluslararası alanda da etkili bir bilim insanı olarak tanındı.
Aydın Sayılı’nın Kaleme Aldığı Önemli Eserler
Aydın Sayılı’nın akademik çalışmaları, yalnızca bilim tarihine katkı sunmakla kalmamış, aynı zamanda doğu ve batı arasında bir kültür köprüsü kurmaya da hizmet etmiştir. Yazdığı bazı önemli eserler şunlardır:
-
The Observatory in Islam and its Place in the General History of the Observatory
-
Ortaçağ İslam Dünyasında Bilimsel Kurumlar
-
Bilim Tarihi ve Felsefesi Üzerine İncelemeler
Bu eserlerde Sayılı, bilimin yalnızca bir coğrafyaya veya kültüre ait olmadığını; evrensel bir insanlık birikimi olduğunu savunmuş ve bu anlayışı tüm çalışmalarına yansıtmıştır.
Üstlendiği Görevler ve Aldığı Ödüller
Prof. Dr. Aydın Sayılı, yalnızca akademik kimliğiyle değil, üstlendiği görevlerle de bilim camiasında önemli bir figür haline geldi. Yer aldığı görevlerden bazıları şunlardır:
-
UNESCO Bilim Tarihi Kürsüsü Başkanlığı
-
Türk Tarih Kurumu üyeliği
-
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu üyeliği
Ayrıca birçok ödül ve onur üyeliğine layık görüldü. Bu ödüller arasında 1977 yılında verilen TÜBİTAK Hizmet Ödülü ve 1990’da Atatürk Kültür Merkezi Onur Üyeliği de bulunmaktadır.
Hayatını Kaybettiği Tarih
Prof. Dr. Aydın Sayılı, 15 Ekim 1993 tarihinde Ankara’da yaşamını yitirdi. Ardında bıraktığı eserler ve yetiştirdiği öğrencilerle bilim dünyasında iz bırakmaya devam etmektedir. Bugün onun adı, Ankara Üniversitesi Bilim Tarihi Enstitüsü başta olmak üzere birçok bilimsel kurumda yaşatılmaktadır.
5 TL’de Neden Aydın Sayılı Yer Alıyor?
Merkez Bankası, 2009 yılında tedavüle soktuğu E9 Emisyon Grubu banknotlarda her kupüre bir Türk düşünürü, sanatçısı veya bilim insanı koyma kararı almıştır. Bu karar doğrultusunda, 5 Türk Lirası için bilimin evrenselliğini ve tarihini simgeleyen Aydın Sayılı seçilmiştir.
Banknotun arka yüzünde yer alan figürlerde güneş sistemi, gözlem aletleri ve astronomi sembolleri bulunur. Bu görseller, Aydın Sayılı’nın bilim tarihine olan katkılarını ve özellikle İslam dünyasındaki gözlemevleri ve astronomi çalışmaları üzerine yaptığı araştırmaları simgeler niteliktedir.
