Deprem sonrası psikolojik reaksiyonlar arasında konfüzyon, korku, keder, suçluluk ve öfke gibi güçlü zihinsel ve duygusal durumlara rastlanabilir. Uyku ve odaklanma sorunları ortaya çıkabilir.

İnsanların büyük çoğunluğu, deprem deneyiminden önce çok sarsıcı bir travmayla karşılaşmamış oldukları için, dünyayı güvenli bir yer olarak kabul eder ve yakınlarındaki insanların birdenbire ölebileceği düşüncesini taşımazlar. Bu güven ve inanç, ömür boyunca yavaş yavaş inşa edildiğinden, ortaya çıkan ani değişime aynı hızla uyum gösterebilmek insan psikolojisi için çok zordur. Yaşamın paylaşıldığı insanlara ya da olgulara dair geçmişteki anılarla, depremin yarattığı, kayba dayalı yeni gerçeklik, bilinçte birbiriyle çelişen farklı duygu durumları yaratır.

Her koşulda yapılması gereken, ilk yaraların sarılmasından sonra, yaşanan trajedinin kabullenilmesi, yaşamın yeniden anlamlandırılması ve kalınan yerden yaşamsal sorumluluklara devam edilebilmesidir.

Fakat bazen yıkıcı depremlerin insan üzerinde etkileri uzun zaman alabilir.

Deprem yaşandığında insanlar üç psikolojik dönemden geçer.

Birinci dönem: Şok dönemidir. Kişi sersemlemiş, donakalmıştır. Amaçsızca dolaşır, yaralıysa farkında değildir. Kendisine ve diğer yaralılara yardımcı olmak gibi bir çaba içinde değildir. Zaman ve yer kavramları şaşar; bellek sorunu olur. Şok tepkisi bedenin psikolojik savunma mekanizmasıdır. Kişi olaya yabancılaşarak psikolojik dağılmadan kurtulabilmektedir. Bu süreç birkaç gün sürebilir. Bazı kişiler bu dönemde panik içinde ani hareketler yapabiliyor. Apartmandan ya da yüksekten kendisini aşağı atan kişilerin psikolojisi budur.

İkinci dönem: Pasifleşme dönemdir. Depremden etkilenen insanlar sakinleşmiş, pasif duruma geçmiştir. Yardım almaya hazırdır. Telkinleri dinler. Ancak basit işleri bile yapamayacak yetersizlik içindedir.

Üçüncü dönem: Toparlanma dönemidir. İnsanlar telaşlı ve heyecanlıdır. Kaygı düzeyi yüksektir. Deprem ile ilgili durumlar zihinde yaşanır. Uyku düzeni bozulmuştur; sık sık irkilme, uyanma olur. Deprem, rüyalara da yansır; kâbuslar görülür. Küçük bir tık durumunda sıçramalar olur. Deprem dışındaki konulara yönelik ilgi azalmıştır. Abartma eğilim fazladır, sürekli depremi konuşur, kurtarma işleminin yetersizliğinden yakınır. Sinirlilik, öfke görülebilir. Bu dönem, sağlıklı bireylerde birkaç gün içinde geçer. Bu dönemde çok normal olan bu gerginlik ve korku hali çok uzun süre devam ederse mutlaka psikolojik destek alınmalıdır.

Çocuklarda Deprem Psikolojisi

Deprem travmasını yaşayan kişinin yaşı, bu deneyime verilen yanıtı etkileyen faktörlerden birisidir. Çocuklar, yaşam ve mekân kaybı gibi olaylara anlam vermekte, yetişkinlerden daha fazla zorlanırlar. Duygularını anlatmakta ise deneyimsizdirler.

Çocuklarda, depreme bağlı psikolojik sıkıntılarla ilgili olarak dikkat edilmesi gereken birçok bulgu vardır. Bunlar arasında, huzursuz ve ajite davranışlar, öfke nöbetleri, uyku sorunları, korkunç rüyalar görme ve ağlayarak uyanma, kaybettiği kişinin hayaletini gördüğünü söyleme, arkadaşlarıyla beraber olma ve oyun isteğinin azalması, bebeksi davranışlar, dikkat bozukluğu, büyüklere aşırı bağımlılık geliştirme, yatak ıslatma, tanısı konulamayan ağrılardan yakınma, kusma, okul başarısında düşme sayılabilir.

Bu bulguları tanıyıp, ilgili bir yaklaşımla çocuğa yardımcı olunabilir. Çocuğa özel zaman yaratıp onunla konuşmak, güven vermek, ortak aktiviteler düzenlemek, günlük yaşamda sorumluluk almasına destek olmak, gereğinden fazla sorumluluk yüklememek, sorunun daha kısa sürede çözümüne katkıda bulunacaktır.

İki haftayı geçen ve şiddetli bir tablo halinde devam eden durumlarda, profesyonel destek sağlamak büyük önem taşır. Çözümlenmemesi halinde travmanın etkisi, çocuğun ilerleyen yıllarda özgüvenini, bilişsel gelişimini, okul başarısını, sağlıklı aile ve arkadaş ilişkisi kurma becerisini olumsuz yönde etkileyebilir. Bazı çocuklarda, ilerleyen süreçte, depresyon, anksiyete ve çeşitli davranış sorunları ortaya çıkabilir.